به گزارش خبرگزاری مهر، برنامه «حذف و اضافه» با موضوع بررسی موانع و مشکلات نشر دانشگاهی پخش شد. در ابتدای برنامه به برگزاری نمایشگاه نشر دانشگاهی در هفته کتاب و کتابخوانی اشاره شد و محمدصادق کوشکی - استاد دانشگاه، پیرامون سازوکار ترجمه آثار در کشور گفت: تلقی این است که اگر اوضاع سازوکار ترجمه کتب در کشور سامان مند بود و عده ای می نشستند و با فکر تصمیم می گرفتند چه کتابی در چه رشته ای چیست تا ترجمه شود، اما چنین چیزی وجود ندارد. یعنی اینکه اغلب برحسب ذوق، سلیقه و خواست من مترجم و ناشر این کتب گلچین و ترجمه می شود و اساسا این نکته که چرا کتب دانشگاهی ترجمه می شود؟
مبنای تالیف کتب دانشگاهی پژوهش و کسب نتیجه نیست
این استاد دانشگاه ساختار دانشگاه در ایران را غرب زدگی دانست و گفت: وقتی دانشگاه روز اول در کشور ایجاد شد، دانشگاه جایی فرض شد که باید دانش را از بیرون آورد. چون در ایران دانشی وجود ندارد. پس مبنایش ترجمه است. حال یا باید افرادی از اینجا می رفتند آنجا و آموزش می دیدند که خود ایشان می توانستند کتبی را از خارج در عرصه های مختلف بیاورند و ترجمه کنند. برخی از این عرصه ها را گفتند اساسا ترجمه نکنید. مثل رشته پزشکی که زبان رسمی علم پزشکی در ایران زیان لاتین است و در برخی عرصه ها هم گفتند ترجمه می کنیم.
وی افزود: یعنی مبنای کتب دانشگاهی در بسیاری از عرصه ها ترجمه بود و تالیف به این معنا که در عرصه ای مثل علوم انسانی پژوهش کند و محصول آن را بنویسد و آن تدریس شود بسیار کم و محدود است. در رشته های فنی و پزشکی که واقعا ترجمه است یا اصلا ترجمه هم نیست و همان نسخه خارجی همین جا افست و منتشر می شود. همان قسمتی هم که تالیف بوده این بوده که من مثلا 20-30 کتاب خارجی را کنار هم گذاشتم و گردآوری کردم. این می شود کتاب تالیفی ما و وقتی ارجاعات آن را مشاهده می کنیم تماما لاتین است. یا یک کتاب با چندین ترجمه مختلف در بازار موجود است. لذا چیزی که اتفاق نمی افتد فکر در این موضوع است.
کوشکی درباره محتوای کتب دانشگاهی اظهار داشت: واقعیت این است که برخی از کتب مخاطب خاص دانشگاهی دارند یعنی اساسا امکان مطالعه عمومی آن فراهم نیست. برای درس و گرایش خاصی است. اما برخی از کتاب ها مخصوصا در حوزه علوم انسانی ممکن است مخاطب عام داشته باشد. هرچند که ممکن است برای دانشجویان رشته خاصی باشد. پس تقسیم بندی بر حسب مخاطب است و از سویی انتشاراتی چه دولتی چه خصوصی از قدیم باب شده است که اینها گفته اند راسته کاری مان این است که کتبی با موضوعات دانشگاهی را نشر می دهیم و به مرور انتشارات دانشگاهی را شکل داده اند.
کتب دانشگاهی ما منبع نشده است
کوشکی درباره منبع شدن کتب دانشگاهی داخلی بیان داشت: هنوز جانیافتاده است که ایرانی می تواند خود صاحب ایده باشد، پژوهش کند و بر حسب نیازهای کشور و برای پاسخ به آن نیاز اثری را تالیف کند و سپس این اثر برای دانشجویان ماخذ و منبع اثر شود. این هنوز برای من استاد جانیافتاده، اما شروع شده است.
امروز در دانشگاه ما تاریخ و نظریه انقلاب را به روایت اساتید خارجی تدریس می کنیم
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: برای همین خاطر است که امروز در دانشگاه های ما تاریخ ایران به روایت جیمز بیلد انگلیسی تدریس می شود. نظریه های انقلاب اسلامی ایران به روایت نیکی آر کدی و... تدریس می شود. خیلی عجیب است که انقلابی را ملت ایران انجام داده است و امروز بچه های همان ملت در دانشگاه باید ببینید خانم استاد دانشگاه آمریکا درباره انقلابی که پدر و مادر آنها انجام داده اند چه گفته است؟ حالا آن خانم نظر داده اشکالی ندارد. می خوانیم و نقد می کنیم. اما یک نفر از داخل نیز که درک کرده بنویسد. این رایج نیست و آن نگاهی که در دوران 70-80 ساله در دانشگاه ما شکل گرفته این است که کتابی که لاتین نوشته شده باشد علمی است و در غیر این صورت از لحاظ علمی ضعیف است. این در مقالات نیز رایج است. مقاله ای که رفرنس های لاتین آن کم باشد می گویند وزنه علمی آن کم است.
علم بومی، کاربردی و از زاویه منافع و امنیت ملی باید تولید شود
کوشکی افزود: امروز فرهنگ مسلط 80 ساله ای حاکم است که خارجی ها علم تولید می کنند و ما توانش را نداریم و باید به مرور این تلقی شکسته شود. علمی بومی، علم کاربردی، علم از زاویه منافع و امنیت ملی باید شکل گیرد. دانشجویان باید بتوانند مشکلات کشور را راه چاره دهند و حل کنند. امروز وقتی ما دانشجو را به خارج می فرستیم و می گویند نمی گذاریم در این رشته خاص تحصیل کنند یا با درخواست آنها مخالفت می شود، این یک زنگ خطری است برای ما که شاید فردا این شدیدتر هم شود و محاصره علمی شویم. در این صورت چه باید کرد؟ همان کاری که در عرصه های دیگر کردیم. خودمان علم تولید کنیم. پاسخ های ایرانی و بومی برای سوالات خود بیابیم. این اگر محقق شود، من ناشر افتخار می کنم کتبی را چاپ کنم که نظریه ایرانی را نشر می دهد، این در کلاس ها بیاید و تدریس شود. این رشد علم است.
کیفیت در نظام امتیاز بندی اساتید مهم نیست
در ادامه برنامه کوشکی پیرامون نظام امتیاز بندی اساتید دانشگاهی یادآور شد: واقعیت این است که نظام امتیازبندی اساتید نظامی است که تقریبا کیفیت برای آن مهم نیست. استاد برای آنکه از امتیازات پژوهشی برخوردار شود باید کتبی را تالیف کند. اشکال مبنایی در اینجا این است که اگر بنده بتوانم به هر شیوه ای یک کتاب با محتوای مشخص را در نشر دانشگاه چاپ کنم این بیشترین امتیاز را دارد. اما اگر به هر دلیل نتوانم به این دست یابم، آنگاه می روم این محتوا را توسط یک ناشر بیرونی منتشر می کنم آنگاه همان محتوا با امتیاز یک سوم برای من در نظر گرفته می شود و دیگر کتب درسی نمی شود. لذا اینجا اصلا مهم نیست شما چه نوشته اید. مهم این است مهر ناشر در پشت این پژوهش بخورد. این مسیر نیز بر مبنای علمی کمتر بوده و بیشتر بر اساس ارتباط صورت می گیرد. یعنی شما بتوانید از طریق ارتباطات نفوذ کنید.
ترجمه ما حتی از گفتمان های زنده دنیا منقطع است/ ما با یک جریان ارتجاعی روبرویم
در ادامه برنامه پیام فضلی نژاد، محقق و نویسنده میهمان تلفنی برنامه «حذف و اضافه» ، در پاسخ به این سوال که "به نظر شما چه میزان ترجمه و تالیف کتب دانشگاهی که در کشور صورت می گیرد می تواند مشکلات کشور را حل کند؟" اظهار داشت: امروز در حوزه نشر کتب علوم انسانی در کشور منتقدان زیادی وجود دارد. دایره این منتقدان را می توانید در چهره هایی مختلف ببینید. این دایره چنان گسترده است که نشان از یک بیماری بزرگ در حوزه علوم انسانی و دانشگاهی ما دارد. این بیماری نیز یک بخشی اش به ترجمه برمی گردد. امروز ترجمه های کتاب در علوم انسانی از عرصه گفتمان های زنده این علوم نیز به دور است. یعنی ما با یک جریان ارتجاعی ترجمه روبرو هستیم که آرا متفکران و اندیشمندان در رشته های مختلف را برای چند دهه گذشته ترجمه می کند. در صورتی که امروز زنده ترین مباحث علوم انسانی در دنیا چیز دیگری است. لذا ترجمه ما از گفتمان های زنده منقطع است.
رهبری هشدار دادند نهضت ترجمه یک نهضت خودباخته است
وی ادامه داد: دوم اینکه ترجمه به شکلی که در کشور ما در حوزه علوم انسانی است به وضعی رسیده است که رهبری در چند نوبت پیرامونش صحبت کردند و به بحث نهضت ترجمه هشدار دادند. ایشان از منظر یک تاریخدان و جریان شناس خطرات این نهضت را اخطار دادند که با یک غرب زدگی در این عرصه روبرو هستیم و یک خودباختگی را دنبال می کنیم. از سوی دیگر چه ترجمه، چه تالیف و چه اجتهاد در عرصه فکری و نظریه ای آثار و تبعات مختلفی خواهد داشت. همه آنها کارکردهای عینی در جامعه پیدا می کند. آنچه خروجی کتاب های علوم انسانی ماست، لاجرم تبعاتی در حوزه های سبک زندگی خواهد داشت. از سویی ما در داخل کشور با یک رخوت علمی و فکری در عرصه علوم انسانی مواجه ایم. این بی توجهی خطرآفرین است.
با یک جریان مافیای ترجمه در ایران مواجیهم
این محقق و نویسنده اظهار داشت: یکی باید این پرده را کنار بزند و این تراژدی را بیان کند که ما با یک مافیای ترجمه در ایران روبرو هستیم. همان مافیایی که در دو نهاد انتشارات فرانکلین در قبل از انقلاب اسلامی و بنگاه ترجمه کتاب راه انداختند. آنها ترجمه گر ادبیات غرب در پیش از انقلاب بودند و بودجه رسمی داشتند که توسط وزارت خارجه آمریکا تغذیه می شد. همین جریان ادامه پیدا کرد در جریان ترجمه پس از انقلاب و به مافیایی تبدیل شد که نمی گذارند کتابی خارج از این جریان ترجمه شود و دانشجویان را در بستر خاص فکری خود تغذیه می کنند. لذا می بینید امروز پایان نامه های ما تدوین ترجمه های مختلف هستند بدون اینکه پا به عرصه اجتهاد در نظریه پردازی بگذارند.
هیچگونه حمایتی از طرف دولت برای برگزاری نمایشگاه کتب دانشگاهی نشد
همچنین علی اکبر تورانیان، عضو هیئت مدیره انجمن ناشران دانشگاهی میهمان دیگر «حذف و اضافه» درباره دغدغه ها و معضلات نشر دانشگاهی گفت: بحث کتاب همواره نیاز به حمایت دارد. در تمام کشورهای دنیا نیز همین گونه است. امسال با توجه به شرایط خاص اجتماعی هیچ گونه مشارکت و کمکی از طرف مسئولین بالاخص وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی نشد و بالطبع برای برگزاری نمایشگاه، انجمن ناشران دانشگاهی تصمیم گرفت روی پای خود بایستد و آن را برگزار کند تا حداقل علاقمندان به کتاب های علمی و دانشگاهی از این موضوع بی نصیب نمانند.
در حوزه کتاب هیچ یارانه ای به ناشران اختصاص نمی یابد
وی پیرامون افزایش قیمت کتب دانشگاهی در سال های اخیر اظهار داشت: بله. قیمت کتاب افزایش یافت و طبیعی است. قیمت کاغذ نسبت به سه سال پیش حداقل 4 برابر افزایش یافت. هزینه های چاپ و تولید به شدت افزایش یافت. همه اینها دست به دست هم داد تا قیمت کتاب افزایش یافت. یکی از اعتراض های ما همین است که عدالت فرهنگی باید در این حوزه رعایت شود. امروز مطبوعات ما یارانه می گیرند. ولی درحوزه کتاب شما هیچ یارانه ای را نمی بینید. قبلا در بحث کاغذ یارانه داده می شد که حدود 7-8 سالی است این یارانه حذف شده است. قرار بوده که به نوعی با خرید کتاب جبران این قضیه شود. متاسفانه آن خرید کتاب هم منتفی شده است. وزارت ارشاد در واقع با بن هایی که به دانشجویان می دهد به نوعی خواسته از خرید بیشتر حمایت کند. اما آن حمایت نه کافی و نه کامل بود.
کارخانه های کاغذسازی داخلی باید بازسازی شوند/ تنها 15 درصد از کاغذ تولید داخل است
تورانیان افزود: بحث ما این است که باید کار را ریشه ای حل کنیم. بسیاری از مسائل هست که تا زمانی که زیرساخت ها را نتوانیم درست کنیم هرگز نمی توانیم مشکل را حل کنیم. امروز حتی اگر قیمت کتاب را با مسکن هایی حل کنیم مشکل حل نمی شود. دولت باید کاغذ را با قیمت ارزان در اختیار ناشرین قرار دهد. چون کاغذ هم ردیف گندم دو کالای استراتژیک در کشور ماست. پس برای این کار لازم بود ما کارخانه های کاغذسازی مان بازسازی می شد. متاسفانه در این 30 سال کوتاهی کردیم و این کارخانه ها را راه نیانداختیم و امروز تنها 15 درصد تولید داخلی کاعذ داریم و باقی اش وارداتی است. همیشه حرف ما این بوده که ساختن کارخانه های کاغذسازی ما سخت تر از نیروگاه های هسته ای که نبوده پس کوتاهی کرده ایم.
توزیع کتب مشکل بزرگ دوم نشر دانشگاهی است
این عضو انجمن ناشران دانشگاهی ادامه داد: بحث اصلی دیگر توزیع کتاب است. بسیاری از کتب ما تولید می شود، اما چون توزیع نمی شود مردم ما مطلع نمی شوند و به دست آنها نمی رسد. نتیجه این می شد که کتاب ها می مانند و بسیاری از مخاطبان شهرستانی از کتب جدید بی اطلاع هستند. در بحث نمایشگاه های استانی که برخی ناشرین شرکت می کنند جالب است که کتاب هایی که سال ها مانده و کسی استفاده نکرده، بازار دارد و فروش می رود. این نشان دهنده این است که کتب توزیع مناسبی نشده است و برای مافیای توزیع باید راه حل یافت. همانگونه که رهبری فرمودند باید فروشگاه زنجیره ای ایجاد شود. تمام ارگان ها باید هم افزایی داشته باشند تا این مشکل حل شود.
تکثیر غیرقانونی کتب دانشگاهی؛ مشکل سوم حوزه نشر دانشگاهی
وی مشکل سوم نشر کتب دانشگاهی را تکثیر غیرقانونی این کتب دانست و گفت: امروز حقوق ناشرین زیر پا گذاشته می شود و کسی نیز در این جامعه جلودار این افراد نیست. از مسئولین بارها درخواست کردیم که در این مسائل ورود کنند تا امنیت شغلی برای ناشر و مولف به وجود بیاید. امروز کتاب با حداقل تیراژ در دست ناشر می ماند چون تکثیر غیرقانونی داریم.
راه حل کاهش قیمت کتاب در سیاست های اقتصادی دولت است
در انتهای برنامه دکتر محمدرضا حاتمی، مدیرمسئول انجمن ناشران دانشگاهی به صورت تلفنی و پیرامون گرانی کتب دانشگاهی اظهار داشت: تا سال 86 کتابها با دلار 1000 تومان یا کاغذ و مواد اولیه با دلار 1000 تومان در کشور تولید می شد. در سال 90 با گرانی ارز روبرو شدیم. کسی که در فرهنگ کار می کند از این تنش های اقتصادی به هیچ وجه راضی نیست و ترجیح می دهد یک ثباتی در بازار شکل گیرد تا بتواند کار کند. ما دو مقطع مختلف داشتیم. یک زمانی ناشر کاغذ سوبسیددار می گرفت. در مرحله ای سوبسید کاغذ حذف شد. اما در مرحله دومی که گرانی ارز پیش آمد این کاغذ 3 برابر قیمت شد و این طبیعتا قیمت تمام شده کتاب را بالا می ببرد و لذا خریدار را نیز با مشکل گرانی روبرو کرد. وزارت ارشاد به تنهایی راه حل نیست. راه حل در دولت و سیاست های اقتصادی دولت است.
